Хүн мэдэхгүй зүйлийнхээ дайсан гэдэг. Мэдсэн, таньсан хүн асуудалд бодитой хандаж, мөн чанарыг нь тунгаан эргэцүүлдэг. Өнөөдөр уул уурхайн салбарт, тэр тусмаа уран тойрсон элдэв баталгаагүй мэдээллийн урсгал дунд олон нийт төөрөлдөх, эргэлзэх байдал үүсэж байна. Уран, газрын ховроо ч хольж хутгах, буруу мэдээллээр өөрийгөө цэнэглэх, бусдын эх сурвалж нь баталгаа, нотолгоогүй үгэнд автах үзэгдэл бас ажиглагдах болов. Тиймээс цэгцтэй ойлголт өгөх үүднээс энэхүү нийтлэлийг бэлтгэлээ.
Хажуу хөршүүд эртнээс олборлож, ашиглаж, эдийн засгаа хөгжүүлж, орлого олоод байгаа уран, газрын ховор зэрэг байгалийн түүхий эд зөвхөн Монголд л хортой, хоргүй, болно, болохгүй гэсэн нийгмийн маргааны сэдэв болж байна.
Уран бол радиоактив буюу цацраг идэвхт металл. Хэрэглээ маш тодорхой бөгөөд эрүүл мэнд, эрчим хүч гээд шинжлэх ухааны ололт бүхий чухал салбаруудад ашигладаг. Ялангуяа, цөмийн эрчим хүч гарган авах гол түүхий эд. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг дэлхий нийтээрээ дуу хоолойгоо нэгтгэн, нэгэн зүгт алхаж байгаа өнөөдрийн дэлхий ертөнцөд цөмийн эрчим хүчийг та биднийг, бидний үр хүүхдийг утаагүй цэвэр орчинд амьдруулах, хөгжлийн суурь болох цэвэр эрчим хүчний хүчирхэг эх үүсвэр гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн.
Олборлолтын хувьд ч хүссэн орон хийж чаддаг уурхай биш. Дэлхий дээр өндөр технологи эзэмшдэг гарын 10 хуруунд багтах хөгжсөн орон бий. Тэрхүү технологийн аюулгүйн дүрмийг ягштал мөрдөн, олон зөвшөөрөл авч байж олборлох шаардлагатай. Ураны нөөц нь улс болгонд байдаггүй. Тодорхой орд хэлбэрээр хуримтлагдсан байдаг энэхүү байгалийн түүхий эдийн нөөц Монгол Улсад бий. Одоогоор Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь, Сүхбаатар аймгуудад нөөц илрээд байгаа.
Харин газрын ховор элемент нь уранаас өөр бөгөөд тэс ондоо сэдэв. Өндөр технологийн гол түүхий эд. Тодруулбал энэ нийтлэлийг уншиж буй таны гар утас, компьютер, цаашлаад өдөр тутамдаа хэрэглэж буй бүх цахилгаан хэрэгслүүдийн үйлдвэрлэлд ордог. Газрын ховор элементийг олборлоход нарийн төвөгтэй ч хэрэглээ нь маш өргөн цар хүрээтэй. Дэлхий даяар өргөн тархсан байдаг ч ихэнх нь бага агууламжтай. Монгол Улсад газрын ховор элементүүдийн нөөц Дорнод, Хэнтий, Баян-Өлгий, Ховд зэрэг аймгуудад илэрсэн. Оодоогоор Ховд аймгийн Мянгад суманд хэрэгжиж буй газрын ховор элементийн Халзан бүрэгтэй төсөл нь Монголд хэрэгжиж буй цор ганц анхдагч төсөл юм.
Энэ төслийн ирээдүйн олборлолт, экспорт нь Монголд эдийн засгийн хөгжлөөс гадна гадаад бодлогод чухал нөлөө үзүүлэхүйц ач холбогдолтой. Дэлхийн хүчирхэг гүрнүүдийн сонирхлыг татаж буй газрын ховор элемент болоод ирээдүйн Монголын эдийн засгийн хүчирхэг байдлын баталгаа болж буй ашигт малтмалуудыг ашиглуулахгүй, олборлуулахгүй, хөгжүүлэхгүй байх бодлогыг гадаадын улс орнууд, тэр дундаа газрын ховор элемэнтээр манай гол өрсөлдөгч хоёр хөрш улс явуулдаг нь тодорхой болсон зүйл. Хамгийн гол нь тэдний үгэнд шууд итгэдэг, мэдээлэлд шүүлтүүргүй ханддаг нийгмийн хэсэг олон болсон нь Монголын хөгжилд хамгийн их чөдөр тушаа болж байгааг үгүйсгэхгүй.
Монголчууд түмэн жил байгалийн нөөцийнхөө хишгийг хүртэж, үр өгөөжийг нь ирээдүй хойчдоо өвлүүлэх, хүчирхэг эдийн засагтай, иргэд нь сэтгэл хангалуун амьдрах эрхтэй. Үүний тулд уул уурхай ашигт малтмалын салбарыг хөгжлүүлж, зөв олборлож, ашиглах ёстой. Ингэснээр баталгаат нийгмийн хөрс суурийг бүрдүүлэх юм. Уул уурхайн орлогоор дамжуулан бусад салбараа хөгжүүлж, эдийн засгаа төрөлжүүлэх юм.
Яг өнөөдөр уран гэж олон нийт хэт туйлшраад бусад төслийг мөн гацаах эрсдэл ч нийгэмд байна. Аль ч байсан байгалийн баялгаа оновчтой, үр ашигтай ашиглах нь улсаараа урагшлах, хөгжих гол үндэс суурь юм. Харин мэдээллийг зөв эх сурвалжаас авч, судалж, туйлшрахгүй байх шаардлага өнөөдөр үнэхээр үүсэж байна. Хурдацтай хөгжсөн том гүрнүүд, нүдэн дээр цэцэглэж байгаа Арабын орнууд энэ л байгалийн баялагтаа тулгуурлаж, иргэд нь ойлгож, хүлээн зөвшөөрсний үр шимийг нийтээрээ, нийгмээрээ хүртэж байгаа билээ. Тиймээс бид ч бас энэ ололтоос ухарч, цаг хугацаа алдаж болохгүй юм.
